Tryb wyborów sołtysa i sady sołeckiej określony został w art. 36 ust. 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Zgodnie z nim sołtys oraz członkowie rady sołeckiej wybierani są w głosowaniu tajnym, bezpośrednim, spośród nieograniczonej liczby kandydatów, przez stałych mieszkańców sołectwa uprawnionych do głosowania. Przepis ten w sposób kompletny reguluje podstawowe zasady prawa wyborczego organów sołectwa.

Określa on, że czynne prawo wyborcze przysługuje stałym mieszkańcom sołectwa uprawnionym do głosowania, zaś bierne prawo wyborcze ma nieograniczona liczba kandydatów. Jest to zapis bardzo ogólny i oszczędny. Ustawodawca nie określił w jakim trybie i w jakiej formie powinny być zgłaszane kandydatury, jak powinien wyglądać sposób głosowania na kandydatów tj. czy na zebraniu wiejskim, czy też w lokalu wyborczym oraz jaką procedurę należy stosować w sprawach związanych z wyborem organów sołectwa.

Szczegółowe zasady przeprowadzania wyborów sołtysa i rady sołeckiej zgodnie z art. 35 ust. 3 pkt 2 ustawy o samorządzie gminnym powinny być unormowane w statucie sołectwa. Przy czym należy pamiętać, że wszystkie zapisy w statucie sołectwa nie mogą modyfikować ani zmieniać zapisów ustawowych. W statucie powinno być wyszczególnione jak mają wyglądać wybory w danym sołectwie. Czy odbędą się one podczas zebrania wiejskiego, czy np. podobnie jak w wyborach do rad gmin – poprzez wrzucanie kart do urn w lokalach wyborczych. Jedna i druga forma przeprowadzania wyborów jest zgodna z prawem, jednak wydaje się, że drugi sposób głosowania daje większą gwarancję tajności. Głosowanie w lokalu wyborczym na pewno lepiej sprawdzi się też w dużych, kilkutysięcznych sołectwach. W takim przypadku mieszkańcy mają możliwość przyjścia do lokalu wyborczego o dogodnej dla nich porze w wyznaczonych statutem ramach czasowych np. od godz. 8.00 do 20.00, a organy gminy nie mają problemu z zapewnieniem na czas wyborów tak dużej sali aby zmieścili się w niej wszyscy uprawnieni do głosowania naraz. Jeśli jednak głosowanie odbywa się podczas zebrania wiejskiego wyborcom należy zapewnić takie warunki aby nie było możliwości manipulacji i później podstaw do podważenia ważności wyborów. Należy zapewnić odpowiednie, osłonięte miejsca do głosowania, wcześniej sporządzić listę głosujących, na której wyborcy złożą swój podpis. Należy też przygotować opieczętowane przez urząd gminy karty do głosowania, które powinny być wydawane wyborcom za ich pokwitowaniem. Po przeprowadzeniu wyborów zarówno wydane jaki i pozostałe, niewykorzystane karty powinny być zliczone, a wyniki zapisane w protokole wyborczym.

Wybory powinny być bezpośrednie. Przepis ten należy traktować dosłownie – wyborca sam oddaje swój głos na wybranego kandydata. Nie wolno głosować za członków rodziny, nawet jeśli dostaniemy od nich upoważnienie.

Przepis art. 5 ust. 1 i 2 Ordynacji wyborczej do rad gmin tak definiuje czynne prawo wyborcze: Prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) do danej rady ma każdy obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz stale zamieszkuje na obszarze działania tej rady. Nie mają prawa wybierania osoby: pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądowym; pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu; ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądowym.

Prawo do kandydowania na sołtysa na mocy art. 36 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym ma nieograniczona liczba kandydatów. Statut sołectwa nie ma prawa zawężać tego zapisu i np. ograniczyć liczby kandydatów tyko do kilku. Byłoby to niezgodne z prawem. Niezgodne z Konstytucją byłoby również ustalenie przez statut ograniczeń wiekowych. Ordynacja wyborcza mówi wyraźnie, że prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) przysługuje osobie mającej prawo wybierania do danej rady, a więc takiej, która ukończyła 18 lat. Nie mają prawa wybieralności osoby: karane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego; wobec których wydano prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego; wobec których wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności, o którym mowa w art. 21 a ust. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. Nr 218, poz. 1592 i Nr 249, poz. 1832 oraz z 2007 r. Nr 25, poz. 162).

Statut sołectwa powinien regulować formę oraz tryb zgłaszania kandydatów. Zgłaszanie kandydatów powinno odbyć się po uzyskaniu od nich zgody na kandydowanie – pisemnej lub ustnej. Taki zapis w statucie, zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu (II SA/Op 561/07) umożliwia kandydatowi wyrażenie zgody w dogodny dla niego sposób i w żaden sposób nie ogranicza kręgu osób, którym przysługuje prawo kandydowania do organów sołectwa. Przy czym należy pamiętać, że jeśli kandydat wyrazi zgodę na swoje kandydowanie w wyborach nie musi osobiście być na sali w trakcie wyborów. Nie będzie też sprzeczny z prawem zapis w statucie ustalający, że zgłoszenie kandydatów ustne, lub pisemne musi być poparte podpisami określonej liczby mieszkańców (np. 10).